κουκλοθέατρο

Ας διασκεδάσουμε!

 

"Μέσα από τις κούκλες και τα παραμύθια,

το κουκλοθέατρο δίνει τη δυνατότητα στο παιδί

να ζήσει την παιδική ηλικία της ανθρωπότητας".

 

 

Σκέψεις και συναισθήματα των μαθητών της ΣΤ΄ τάξης, που ασχολήθηκαν στο α΄ τρίμηνο του σχολικού έτους 2011-12 με πολλή όρεξη και μεράκι, στο πλαίσιο της Ευέλικτης ζώνης, μέσω μουσικοκινητικών δραστηριοτήτων, με την κατασκευή κούκλας κουκλοθεάτρου, των σκηνικών που θα χρειάζονταν, αλλά και του ίδιου του κουκλοθεάτρου μέσα από το οποίο θα παρουσίαζαν τελικά τη δουλειά τους.

 

 

 

 

 

 

 

 

"Ήταν φανταστικό που καταφέραμε να δώσουμε ζωή σε άψυχα αντικείμενα!" (Σοφία, Μιχαέλα, Δέσποινα, Παναγιώτα)
"Είναι απίστευτο πώς στο κουκλοθέατρο, με τόσο απλά υλικά, κατασκευάζουμε τρόπο έκφρασης και με λίγη φαντασία... αριστουργήματα!" (Αργυρώ)
"Ήταν πολύ διασκεδαστικά και μου άρεσε ιδιαίτερα όταν φτιάξαμε αυτές τις φανταστικές κούκλες!" (Γιώργος)
"Πραγματικά λάτρεψα το κουκλοθέατρο! Περισσότερο απ' όλα μού άρεσε η πρώτη μέρα, που ταξιδέψαμε στον κόσμο της τέχνης". (Εβελίνα)
"Ήταν τέλεια που δημιουργήσαμε κούκλες κι έπειτα φτιάξαμε σκετσάκια! Ήταν μια πολύ ξεχωριστή εμπειρία". (Ευθυμία, Έλενα)
"Μας ενθουσίασαν τα παιχνίδια που παίζαμε και η παντομίμα. Ήταν όλα πολύ ωραία!" (Γιάννης, Γιώργος, Δημήτρης)
"Όλα όσα κατασκευάσαμε, τα φτιάξαμε με απλά, καθημερινά αντικείμενα. Το κουκλοθέατρο έγινε κι αυτό από απλά υλικά. Όλα τα πράγματα που κάναμε ήταν φανταστικά και ωραία!" (Αριάνα, Εμμανουέλα)
"Συνεργαστήκαμε και φτιάξαμε με πολύ απλά υλικά, όπως μπουκάλια, υφάσματα κ.ά., υπέροχες κούκλες. Παίξαμε και διασκεδάσαμε. Ήταν μια τέλεια εμπειρία, που θα μας μείνει αξέχαστη!" (Κατερίνα)
"Κάθε εβδομάδα περίμενα με μεγάλη ανυπομονησία εκείνη τη μέρα, γιατί ξεχνιόμουνα, και μου άρεσε πολύ που ο καθένας έφτιαξε τη δική του μαριονέτα!" (Φρίξος)
"Εμένα μου αρέσουν οι μαριονέτες που κάναμε και τα χάρτινα κουκλοθέατρα που κατασκευάσαμε μόνοι μας, χωρίς καμιά βοήθεια!" (Τάσος)
"Με λίγη φαντασία φτιάξαμε απίθανα σκετσάκια και υπέροχες κούκλες!" (Σιμέλη)
"Ήταν το πιο ενδιαφέρον και διασκεδαστικό μάθημα!" (Βασίλης)

 

 



 

* Όλα τα έργα είναι των μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

 

 

 

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

Το κουκλοθέατρο αποτελεί μια αρχαιότατη μορφή τέχνης σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Κούκλες-είδωλα συναντάμε από τη νεολιθική εποχή σε τελετές θρησκευτικού περιεχομένου, καθώς και σε γιορτές γονιμότητας, δεήσεις για βροχή, προσφορά δώρων στους θεούς κ.λπ. Οι "ζωντανές" κούκλες –ή και άλλα αντικείμενα– φαίνεται ότι πρωτοεμφανίστηκαν εδώ και χιλιάδες χρόνια, για να επικοινωνήσουν απόψεις και ανάγκες των ανθρώπινων κοινωνιών. Γενικά, το κουκλοθέατρο χρησίμευε ανέκαθεν είτε για τελετουργικούς σκοπούς είτε, απλώς, για την ψυχαγωγία του κοινού.

 

 

 

Στην αρχαία Ελλάδα η κούκλα-ειδώλιο έπαιζε πολύ σπουδαίο ρόλο, αφού αποτελούσε αναπόσπαστο στοιχείο των λατρευτικών τελετών προς τους θεούς. Ο Δαίδαλος, ο μεγάλος Αθηναίος γλύπτης, ήταν ο πρώτος ο οποίος έβαλε γυάλινα μάτια στα αγάλματα και αρθρώσεις στα χέρια και τα πόδια τους, ώστε να μπορούν να κινούνται. Μάλιστα, το ειδώλιο που υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον Φοίβο και την Αθηνά, τις μασκότ των Ολυμπιακών αγώνων, ήταν ένα αρχαίο παιδικό παιχνίδι, ένα κωδωνόσχημο γυναικείο ειδώλιο με κινητά πόδια και καταγωγή από τη Θήβα του 7ου αιώνα π.Χ.

 

 

 

Η αρθρωτή κούκλα ονομαζόταν "νευρόσπαστο" (συνώνυμο μαριονέτα): είχε ξεχωριστά μέλη, τα οποία ενώνονταν με κλωστές, τα "νεύρα", και μπορούσε να κινηθεί με νήματα. Αυτό ακριβώς το στοιχείο της κίνησης ήταν, άλλωστε, εκείνο που διέκρινε την κούκλα από το θρησκευτικό ειδώλιο. Η τέχνη όσων χρησιμοποιούσαν νευρόσπαστα συνδεόταν συνήθως με εκείνες του μίμου, του ζογκλέρ, του σχοινοβάτη κ.ά., και ήταν μια περιθωριακή αλλά γνώριμη σε όλους μορφή ψυχαγωγίας. Όπως αναφέρουν, μάλιστα, διάφορες πηγές από Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς, οι παραστάσεις με νευρόσπαστα ήταν πολύ "της μόδας" μεταξύ των Ελλήνων.

 

 

 

Δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για το κουκλοθέατρο στη βυζαντινή περίοδο. Το πιο πιθανό είναι ότι δίνονταν παραστάσεις με μαριονέτες στα πανηγύρια και στους δρόμους. Γύρω στον 6ο αιώνα, υπάρχουν μαρτυρίες για κουκλοπαίκτες που έπαιζαν σε γάμους χρησιμοποιώντας μικρές ξύλινες εικόνες. Ωστόσο, η παράδοση αυτή δεν πέρασε στη σύγχρονη Ελλάδα, οπότε το κουκλοθέατρο παρέμεινε μια περιθωριακή μορφή τέχνης. Το ίδιο συνέβη και με τις κούκλες και τα ειδώλια που κατασκευάζονταν για τα λαϊκά έθιμα και τις τελετές (όπως το κάψιμο του Ιούδα, η πομπή του Λαζάρου, η "ιερή κούκλα" των Σαρακατσάνων, ο "Ζαφείρης" στην Ήπειρο κ.λπ.), τα οποία δεν εξελίχθηκαν ποτέ από το επίπεδο της θρησκευτικής τελετουργίας μιας αγροτικής κοινωνίας σε καλλιτεχνική και επαγγελματική μορφή θεάτρου.

 



Νηπιαγωγείο Πέλλας

 

 

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και μετά, αναπτύχθηκαν, παράλληλα, στην Ελλάδα δύο μεγάλες κουκλοθεατρικές παραδόσεις: η μία ήταν του Καραγκιόζη, η άλλη του Φασουλή. Και οι δύο φιγούρες παίρνουν το όνομά τους από τον κεντρικό ήρωα, και είναι παρόμοιες με εκείνες του Pulchinella (Ιταλία), του Punch (Αγγλία), του Karagoz (Τουρκία), του Petruska (Ρωσία) κ.ά. Η Ελλάδα, καθώς ήταν περισσότερο "ανατολική" παρά "δυτική" χώρα, υιοθέτησε τον Καραγκιόζη ως βασικό λαϊκό ήρωα, παρόλο που ο Φασουλής τον ανταγωνίστηκε επάξια για μεγάλο χρονικό διάστημα.

 

 

 

Φασουλής από το Κουκλοθέατρο "Αντάρα" του Άγγελου Ρωμαντζή

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, εμφανίζονται στην Αθήνα οι "Ζωντανές Μαριονέτες του Ζαππείου", σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο. Από εκείνη την εποχή, το κουκλοθέατρο αρχίζει να στρέφεται περισσότερο προς το παιδικό κοινό, ενώ μέχρι τότε απευθυνόταν κυρίως στους ενηλίκους. Αρκετοί νέοι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τις κούκλες, αλλά ξεσπά ο πόλεμος και οι θίασοι σκορπούν.

Το 1939 ιδρύεται το "Κουκλοθέατρο Αθηνών", ο μακροβιότερος, όπως αποδείχτηκε, θίασος κουκλοθεάτρου (περίπου 50 χρόνια). Οι ήρωες ήταν τρεις, ο μπαρμπα-Μυτούσης, ο Κλούβιος και η Σουβλίτσα, κι έγιναν διάσημοι καθώς έπαιζαν για τα παιδιά και τους τραυματίες στα νοσοκομεία, μεταφέροντας στη σκηνή ελληνικούς μύθους και λαϊκά παραμύθια. Μετά τον πόλεμο ο θίασος συνέχισε τη δράση του μέχρι τη δεκαετία του 1980, και μάλιστα ταξίδεψε στο εξωτερικό με τις παραστάσεις του.

 

Τις δεκαετίες 1950-70 ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους ορισμένοι νέοι επαγγελματίες κουκλοπαίκτες, ο καθένας με το δικό του ξεχωριστό ύφος:

Ο Λάκης Αποστολίδης παίζει με μαριονέτες και ηχογραφημένους διαλόγους για τη νεογέννητη τότε ελληνική τηλεόραση, αλλά δίνει και ζωντανές παραστάσεις στη ΧΑΝ και αλλού. Ο Φραγκίσκος Καλαϊτζάκης περιοδεύει με τις "Ελληνικές Μαριονέτες". Ο Νίκος Γκότσης ιδρύει το "Θέατρο Μαριονέτας Γκότση" και δημιουργεί μόνιμη σκηνή. Ο Δήμος Σοφιανός ιδρύει τη "Μικρή Σκηνή", με παραστάσεις πρώτα απ' όλα στο Ινστιτούτο Γκαίτε και αργότερα στην τηλεόραση, όπου τα παιδιά του, Φαίδωνας και Ήβη, συνεχίζουν τις καλλιτεχνικές παραγωγές ("Φρουτοπία" κ.ά.). 

Προμηθέας Δεσμώτης από το "Θέατρο Μαριονέτας Γκότση"

 

Όσο για τον Καραγκιόζη, από τη δεκαετία του 1960 ξεκινά μια φάση αναγέννησης. Σήμερα υπάρχει μια γενιά από καραγκιοζοπαίκτες οι οποίοι είναι συνεχιστές της τέχνης των παλιών μαστόρων, έχουν ανανεώσει όμως το ρεπερτόριό τους σύμφωνα με τα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα.

 

 

Την περίοδο της μεταπολίτευσης, το 1975, η Ευγενία Φακίνου δημιουργεί την "Τενεκεδούπολη", επηρεασμένη από τεχνικές θεάτρου με αντικείμενα, της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας. Οι ήρωές της, που είναι τενεκεδάκια, δημιουργούν τη δική τους παράδοση και εμπνέουν νέους καλλιτέχνες να εξερευνήσουν τις κούκλες, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι εξακολουθούν να παίζονται μέχρι σήμερα. Το 1978, ο ηθοποιός Τάκης Σαρρής, επηρεασμένος από τις παραστάσεις του αμερικανικού Bread & Puppet Theatre, ιδρύει το "Θέατρο της Κούκλας". Την ίδια εποχή, η Αριάδνη Νόβακ πειραματίζεται με το "μαύρο θέατρο" στην Κρήτη. Επίσης, ιδρύεται το κουκλοθέατρο "Τιριτόμπα" στη Λάρισα, σε σύνδεση με την παράδοση της ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Ρωσία, Βουλγαρία κ.λπ.). Με όλους αυτούς τους θιάσους ξεκινά πλέον μια νέα περίοδος για το κουκλοθέατρο στην Ελλάδα. Οι παραστάσεις τους ξεφεύγουν από το παραδοσιακό πλαίσιο, προσεγγίζουν πάλι το ενήλικο θεατρικό κοινό και εισάγουν στη χώρα μας ό,τι ονομάζουμε "σύγχρονο ευρωπαϊκό κουκλοθέατρο".  

 

"Τενεκεδούπολη"

 

 

Τη δεκαετία του 1980 ξεκινούν στη χώρα μας δύο μεγάλα ετήσια φεστιβάλ, που μας φέρνουν για πρώτη φορά σε επαφή με θιάσους απ' όλο τον κόσμο, και γίνονται σημείο συνάντησης και έμπνευσης. Είναι το Διεθνές Φεστιβάλ "Μέρες Κουκλοθεάτρου" στην Ύδρα και το Διεθνές Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου στην Κρήτη. Το 1990 γεννιέται επίσης το Ελληνικό Κέντρο της Διεθνούς Ένωσης Κουκλοθεάτρου, η UNIMA-ΕΛΛΑΣ, που συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη αυτού του είδους θεάτρου, με πλήθος δράσεων. Τέλος, από το 1999 μέχρι σήμερα, το Διεθνές Φεστιβάλ Κουκλοθεάτρου & Παντομίμας του Δήμου Κιλκίς συνεχίζει να μας προσφέρει σημαντικές διοργανώσεις, σε συνδυασμό με παράλληλες δράσεις, όπως εργαστήρια, εκθέσεις κ.ά.

      

 

 

 

 

 

 

 

Η τέχνη της θεατρικής κούκλας στη χώρα μας έχει να επιδείξει ραγδαία εξέλιξη τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Νέοι άνθρωποι, αυτοδίδακτοι ή με σπουδές, αγωνίζονται να βελτιώσουν την ποιότητα των παραστάσεων και να μεταβάλουν μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη που λέει ότι "το κουκλοθέατρο είναι μόνο για παιδιά". Σήμερα, σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν περίπου πενήντα ενεργοί επαγγελματικοί θίασοι, οι οποίοι παρουσιάζουν τις δημιουργίες τους σε κάθε είδους κοινό και διεκδικούν επάξια τη θέση τους στα θεατρικά πράγματα.